Jan Fokke Agema (Opmeer, 12 september 1919 – Zeist, 23
april 2011) was een Nederlandse waterbouwkundig ingenieur en hoogleraar
aan de TU Delft. Hij is bekend van het ontwerp van de Havenmond van Hoek
van Holland en de bouw van de stormvloedkering in de Oosterschelde.
Opleiding
Agema groeide op in een arbeidersgezin, zijn vader werkte op de
lokale melkfabriek. In 1932 ging hij naar de Ambachtsschool in Hoorn. In
1935 haalde hij zijn diploma. Omdat de voorzitter van het bestuur van de
ambachtsschool ook hoofd was van het arrondissement Hoorn van
Rijkswaterstaat en Agema een hele goede leerling was, werd Agema gevraagd
om leerling-tekenaar te worden bij de studiedienst van het arrondissement.
's Zomers moest Agema ook meedoen aan de meetcampagnes van de dienst in de
Waddenzee. In 1938 werd Agema als hulptekenaar overgeplaatst naar de
studiedienst Benedenrivieren van Johan van Veen. In die tijd volgde hij
bijlessen wiskunde en waterbouwkunde als voorbereiding voor het examen
Technisch Ambtenaar van de Rijkswaterstaat.
De oorlogsjaren
Agema werd in 1940 gemobiliseerd en werd in Schoonhoven gelegerd bij de
pontonniers. Via Grave kwam hij in mei 1940 direct na het bombardement in
Rotterdam terecht. In juni kon hij zijn werk bij Rijkswaterstaat
hervatten. Begin 1941 haalde hij het
diploma
"waterbouwkundig opzichter Zeeland"en hij werd vervolgens op 1
april 1941 overgeplaatst naar Bergen
op Zoom als opzichter 3e klasse bij het bureau havenwerken. Aldaar haalde
hij ook het PBNA-diploma betontechnicus. In 1942 werd hij naar Hoorn
overgeplaatst, dook in 1943 onder en kon als onderduiker klusjes voor de
studiedienst doen. Hij zag zelfs kans om als onderduiker het examen
Technisch Ambtenaar van Rijkswaterstaat te doen; mede hierdoor werd hij in
1946 bevorderd tot Technisch Ambtenaar in vaste dienst.
Na de oorlog
In februari 1947 werd hij overgeplaatst naar Roermond, en hield zich daar
bezig met het herstel van kunstwerken en rijkswegen. Hij had toen onder
andere de supervisie ove het bekistingswerk van het viaduct over spoorlijn
nabij Roermond. Op 1 november 1948
werd hij weer overgeplaatst en wel naar de Studiedienst in Vlissingen
onder ir. Herman Ferguson. Na de watersnoodramp van 1 februari 1953 werd
hij ingezet bij het dichten van de vele doorbraken. Hij maakte met een
helikopter de eerste inventarisatie van de schade en een eerste
herstelplan. De belangrijkste sluiting van Agema was het sluiten van de
stroomgaten bij Hansweert en Kruiningen.
Centrale studiedienst Den Haag en academische opleiding
Op 1 juli 1957 werd Agema als waterstaatkundig hoofdambtenaar
overgeplaatst naar de Centrale studiedienst van Rijkswaterstaat in Den
Haag. In 1959 besloot hij om zich als (werk-)student waterbouw in te
schrijven bij de TU Delft. Hij kon worden toegelaten omdat het diploma
Technisch Ambtenaar van Rijkswaterstaat gelijkgesteld was aan een
HTS-diploma. Omdat hij deze studie naast zijn (fulltime) baan deed kon hij
pas in 1970 afstuderen bij prof. Eco Bijker. Nadat hij dit diploma behaald
had, werd hij bevorderd tot hoofdingenieur bij Rijkswaterstaat.
Hoek van Holland
Vanaf 1960 werkte Agema bij het arrondissement
Rotterdam, waar hij belast werd met het ontwerp voor een nieuwe havenmond
van Hoek van Holland. In 1966 verhuisde zijn werkplek naar Hoek van
Holland, waar hij onder leiding van ir. Co van Dixhoorn betrokken was bij
de bouw van de nieuwe havendammen (onder andere met de blokkenschepen).
Over de aanleg van deze Havenmond is een documentaire van 28 minuten
gemaakt: Mond voor mammoets (1970), geregisseerd door Joop Burcksen en
Ruud Herblot, en geproduceerd door Mundofilm.
Oosterschelde
In 1973 ging Agema als hoofdingenieur A naar de Deltadienst en kreeg de
leiding over de waterloopkundige afdeling. De bedoeling was dat hij zou
werken aan de afsluiting van de Oosterschelde. In 1976 werd besloten dat
de Oosterschelde niet afgesloten zou worden, maar dat er een
stormvloedkering gebouwd zou worden. Hiervoor kwam er veel extra werk voor
de waterloopkundige afdeling, die hiervoor onder andere de mathematische
modellen voor de waterbeweging ontwikkelde.
TU Delft
Vanaf 1972 was Agema
parttime docent bij de TU Delft. Op 1 september 1979 werd Agema benoemd
tot gewoon hoogleraar in de Algemene Waterbouwkunde aan de TU Delft.
Hiermee is hij waarschijnlijk de laatste hoogleraar aan de TU Delft die
zichzelf heeft op kunnen werken van leerling-tekenaar met
ambachtsschooldiploma tot hoogleraar. Hij heeft zich met name sterk
gemaakt voor het gebruiken van probabilistische methoden bij het ontwerp
en stimuleerde hij dat Han Vrijling dit later kon uitbouwen tot een
belangrijk onderdeel van de leerstoel. In 1992 heeft verleende de TU Delft
hem onder andere hiervoor een eredoctoraat. Op 1 oktober 1985 ging Agema
met emeritaat. Ook stimuleerde hij sterk het gebruik van kwaliteitsborging
als vervanging van de kwaliteitscontrole achteraf.
Buitenland
Agema is adviseur geweest bij de aanleg van de
Bahrein Causeway
(tegenwoording de King Fahd Causeway) rond 1982. Hij was in 1983-1985 in
Bangladesh betrokken bij de
afsluiting van de rivier Feni. Ook is hem als
adviseur van de Wereldbank in 1985 gevraagd om zitting te nemen in een
panel ter beoordeling van een
oeververbinding over de Jamuna
, ook in Bangladesh. Vervolgens was hij verantwoordelijk voor de realisatie
van het natte deel (de rivierwerken) van het project (wat ca 50% van de
totale kosten omvatte). Daarnaast was hij berokken bij het ontwerp van de
stormvloedkering in Venetië,
het MOSE-project.
Privé
Jan Agema is in 1960 gehuwd met Lien Koot uit Rotterdam. Het echtpaar ging
na het huwelijk in Hoek van Holland wonen en kreeg drie kinderen. In 1979
is het echtpaar verhuisd naar 's-Gravenzande en in 2010 naar Zeist. Agema
overleed aldaar op 91-jarige leeftijd. In 1977 is hij benoemd tot officier
in de orde van de Nederlandse Leeuw, als hoofdingenieur voor bijzondere
diensten bij de Rijkswaterstaat.
prof.dr.ir. J.F. Agemaprijs
In 2000 is door KIvI-NIRIA de Agemaprijs ingesteld voor een gerealiseerd
en innovatief waterbouwkundig werk, dat in de vijf jaar daarvoor is
gereedgekomen. Deze prijs wordt om de vijf jaar uitgereikt aan het gehele
team van opdrachtgever, ontwerper en aannemer. Uit de aanmeldingen worden
vijf projecten genomineerd, waarvan een jury uiteindelijk de winnaar
kiest. Er zijn de volgende prijswinnaars:
Levensschets
Door Aad Wagenaar is in september 1999 in opdracht van het
Waterbouwdispuut ter gelegenheid van de tachtigste verjaardag van Jan
Agema een levensschets gemaakt; deze voor de huidige publicatie is de
tekst iets geactualiseerd. Deze levensschets is
hier te downloaden.
De Agema filosofie
Belangrijk in het levenswerk van Agema is de door Han Wiggerts in de
publicatie “Het totaal overziende” van 1984 genoemde, maar nooit
gepubliceerde “Agema filosofie” voor de aanpak van grote werken. Jan Agema
heeft die filosofie toegepast bij een aantal grote werken waar hij bij
betrokken was, en deze filosofie ook aan zijn leerlingen overgedragen,
maar nooit expliciet opgeschreven. De filosofie is wel terug te vinden in
publicaties van anderen over dit onderwerp. De kernwoorden van deze
filosofie zijn:
- Integratie van ontwerp, uitvoering, beheer- en onderhoud, alsmede
milieu en landschap
- Flexibel, aanpasbaar bouwen
- De natuur als fysisch model
- Bouwen tegen minimale kosten
- Simulatie van de uitvoering
- Technisch-wetenschappelijke begeleiding van de uitvoering
- Aandacht voor kwaliteit
- Risicoanalyse en probabilistisch rekenen
Door de Stichting Blauwe Lijn in in 2022 een nieuwe samenvatting gemaakt
van deze Agema filosofie; deze samenvatting is
hier
te downloaden.
Publicaties
Dia-archief van prof. Agema
Door de kinderen van prof Agema is het film- en dia-archief van prof.
Agema beschikbaar gesteld. Dit archief is hier te raadplegen.
Films van Agema en films over zijn werk
- Jamuna
Phase 1
Een film van Vidipro in opdracht van Van Oord over de aanleg van de
Jamunabrug. Fase 1 gaat over de aanleg van de oeververdediging, waar
Agema een belangrijke bijdrage aan geleverd heeft.
- een
Mond voor Mammoets
Een film van Joop Burcksen en Ruud Herblot,een film van Mundo films
(1970) die een van de grote werken beschrijft waaraan Agema een
technisch leidende rol heeft gespeeld.
- privéfilms van Jan Agema
Opmerking: Deze video's zijn alleen af te spelen met een NetID van de de TU Delft.